بیش فعالی که خانواده‌ها از آن تحت عنوان شیطنت زیاد کودکان یاد می‌کنند در حقیقت نوعی اختلال رفتاری بوده و منشا اصلی آن عوامل ژنتیکی است که تشخیص و درمان آن بر عهده یک متخصص آشنا به اینگونه مسائل می باشد. بیش‌فعالی در کودکان نوعی اختلال شایع بوده و کودکانی مبتلا خیلی پیچیده‌تر از سایر کودکان رفتار می کنند و عمدتا کودکانی بسیار هیجان‌زده هستند که سعی دارند در همه امور دخالت کنند. این کودکان همواره مضطربند و برای خراب‌کاری دارند اشتیاق نشان می دهند اینکه چیزی را بشکنند یا جسمی را پرتاب کنند. این کودکان بیش از اندازه کنجکاو هستند و مدام دوست دارند که در کارهای والدین و اطرافیان دخالت کنند، همچنین این کودکان خیلی کم‌دقت و کم‌حواس هستند و در همه کارها عجله دارند. کودکان بیش‌فعال احساس خطر نمی‌کنند و همیشه کارهای خطرناک انجام می‌دهند، این امر گاهی منجر می‌شود که برخی از خانواده‌ها به آنان صفت بی‌باکی و شجاعت را نسبت دهند در حالی که واقعا احساس خطر برای همه افراد خصوصا کودکان امری طبیعی است و انجام اعمال خطرناک توسط کودکان هرگز نباید صفت پسندیده‌ای تلقی شود. معمولا بیش‌فعالی ژنتیکی و ارثی است و کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند در خانواده هایی بزرگ می شوند که والدین یا خواهر و برادر آن‌ها نیز سابقه این اختلال را داشته اند البته که نوع رفتار والدین و شرایط محیطی نیز در بروز یش‌فعالی موثر است. مصرف الکل و سیگار مادر در دوران بارداری نیز در ایجاد این اختلال در دوران جنینی بی تاثیر نیست و نقش به سزایی دارد.
عواقب بیش‌فعالی کودکان چیست؟
بازی با چاقو، کبریت و ... از گرایش‌ها و رفتارهای غیر‌طبیعی این کودکان است و معمولا کودکان بیش‌فعال در آینده به سمت رفتارهای پر‌خطر رفته و بزهکار می‌شوند، تمایل این کودکان به کارهای خلاف مانند دروغ‌گویی، تقلب، دزدی و حتی سیگار کشیدن بیشتر از بقیه است و معمولا به دلیل کنجکاوی که دارند زودتر از سایر هم‌سالان خود ممکن است در معرض خطر باشند. همچنین با توجه به اینکه این کودکان خیلی کم‌دقت و کم‌تمرکز هستند، معمولا در یادگیری درس هایشان با مشکل مواجه هستند و همواره از انجام تکالیف مدرسه طفره می‌روند و از این‌رو این ویژگی منجر به افت تحصیلی و گوشه گیری آن ها می‌شوند.
اگر این اختلال در کودکان در همان سنین پایین معالجه نشود در بزرگسالی، افرادی با شخصیت‌های ضد اجتماعی، پر‌خطر، بزهکار، افسرده، پرخاشگر و ... می‌شوند همچنین عدم معالجه این کودکان در سنین پایین ممکن است منجر به لکنت زبان و تیک‌های عصبی آنان در بزرگسالی شود. بهتر است بدانیم که حدود 8 تا 10 درصد از کودکان به این اختلال مبتلا هستند و هنوز دلیل اصلی بیش‌فعالی کودکان شناخته نشده است. بیش‌فعالی معمولا در پسران بیش از دختران شایع است و بر اساس آمار این اختلال در پسران حدود سه تا پنج برابر دختران است و در پسرانی که فرزند اول خانواده هستند بیشتر رخ می‌دهد. خانواده ها نباید شیطنت فرزندشان را با بیش فعالی اشتباه بگیرند و تشخیص این امر باید حتما توسط متخصصانی که در این زمینه فعالیت دارند، صورت گیرد. از آنجایی که دارو و درمانی برای کودکان مبتلا به این اختلال به تنهایی جوابگو نمی باشد ، بهتر است والدین روش های تربیتی و برخورد مناسب با کودکان را فرا بگیرند و از نوع اختلال فرزندشان کاملا مطمئن شوند و به او برچسب بیماری نزنند که این می تواند روحیه کودک را تخریب کند. از برخوردهای خشن و زننده به شدت پرهیز کرده و با کودک با محبت و مهربانی برخورد کنید. سعی داشته باشید که برنامه منظمی برای خواب کودکان طراحی کنید زیرا کم خوابی و خستگی ناشی از آن می تواند این اختلال را تشدید کند. از اینکه فرزندتان را پیش دکتر نبرید و یا این ذهنیت را دارید که ممکن است مصرف دارو برای کودکان مضر باشد سخت در اشتباه هستید زیرا درمان این نوع اختلال زمان زیادی می برد .
چگونه با کودک بیش فعال برخورد کنیم
1. فرزندتان به شما نگاه می کند و از تک تک رفتارهای والدین و بزرگ ترها الگو می گیرد پس اگر می خواهید در رفتار کودک اثر بگذارید ابتدا رفتار خود را اصلاح کنید و احساسات خود را به او نشان دهید زیرا او احساسات و رفتار شما را دریافت می کند و بازتاب می دهد.
2. فرزندتان را به انجام کار های خوب تشویق کنید و اگر زمانی کار خوبی را انجام داد او را مورد حمایت خود قرار دهید تا احساس رضایت بیشتری داشته باشد.
3. با فرزندتان به گونه ای برخورد کنید که از حرف زدن با شما نترسد و بتواند به راحتی با شما صحبت کند و مشکلاتش را مطرح نماید به این طریق به او ثابت می کنید که عقاید او برای شما قابل احترام است.
4. به قولی که به کودکان می دهید عمل کنید زیرا همواره عملی که انجام می دهید دیده می شود نه آن چیزی که در موردش صحبت کرده اید.
5. بین خود و فرزندتان مرز مشخصی قرار دهید و به این نکته دقت داشته باشید که اگر در کارهای او دخالت می کنید واقعا لازم هست یا نه
6. از تکرار مسائل مختلف پرهیز کنید زیرا باعث کلافگی فرزندتان می شود و در امور مختلف به او فرصت تجربه کردن را بدهید و به او اعتماد کنید این کارکمک شایانی به مسئولیت پذیری کودک میکند و باعث می شود که در انجام کارهای محوله به او بیشتر تلاش کنند.
7. از سرزنش کردن فرزندتان خود داری کنید و به او لبخند زدن را بیاموزید و همیشه به او فرصت دهید تا از حقوق خودش دفاع کند.
